نحوه ساخت ظروف چینی؛ از خاک تا ظرف در فرآیندی اعجاب‌انگیز

تولید و ساخت ظروف چینی، سابقه بلندی دارد؛ شاید بتوان گفت بیش از هفت یا هشت قرن! هرچند اساس تولید ظروف چینی در طول این قرن‌ها تقریباً ثابت مانده اما در طول زمان تغییراتی جزئی به منظور بهبود کیفیت در آن ایجاد شده است. سوای اینکه نحوه ساخت ظروف چینی در طول تاریخ دچار چه تغییراتی شده و یا ریشه تاریخی آن به چه شکل است، قصد داریم به جزئیاتی در رابطه با آن بپردازیم. ابتدا قصد به سراغ ماده اولیه و مواد تشکیل‌دهنده این ساختار جذاب می‌رویم. پس از آن نیز نحوه ساخت آن را در قالب یک فرآیند و پروسه به هم پیوسته مرور می‌کنیم. پس اگر شما نیز در مورد این پرسش که چگونه ظروف چینی بسازیم، کنجکاو هستید، پیشنهاد می‌کنیم در این گام‌ها با صنایع چینی تقدیس همراه باشید.

برای ساخت ظروف چینی از چه خاکی استفاده می‌شود؟

عامه مردم از این موضوع که ظروف چینی از خاک ساخته شده و حاصل فرآوری مواد معدنی هستند اطلاع دارند. اما ممکن است نوع خاک و ترکیبات آن را ندانند. طبق اصول نحوه ساخت ظروف چینی، برای این کار باید از ترکیب خاک رس، فلدسپات یا همان سنگ چخماق و سیلیس استفاده شود. ترکیب این سه ماده اصلی باید به شکلی باید که همه آن‌ها با ذراتی در اندازه بسیار ریز در کنار یکدیگر قرار گرفته و به شکل متوازنی مخلوط شوند. البته یک مسئله بسیار مهم دیگر نیز در این بین وجود دارد؛ نسبت ترکیب این مواد با یکدیگر! تولیدکنندگان ظروف چینی بسته به اینکه دقیقاً به چه نوعی از چینی و با چه خصوصیات جزئی نیاز داشته باشند، نسبت بین این مواد را تغییر می‌دهند. پس در پاسخ به این پرسش که چگونه ظروف چینی بسازیم، اولین مسئله درک سطح ترکیب مواد اولیه مورد نیاز است.

نسبت دقیق ترکیبات حاضر در خاک ابتدایی برای علاقمندان به جنبه شیمیایی تولید

مواد تشکیل‌دهنده ظروف چینی؛ نگاهی تفصیلی به آن‌ها

پس از پرداختن به کلیاتی در مورد مواد تشکیل‌دهنده و ماده اولیه در ساخت ظروف چینی، در این بخش برخی جزئیات را در مورد آن‌ها بررسی می‌کنیم. به‌عبارتی دیگر در این بخش قصد داریم علت استفاده و ماهیت خاک رس، فلدسپات و سیلیس را مورد بررسی قرار دهیم. پرداختن به جزئیات این مواد اولیه، کمک می‌کند تا بهتر نحوه به وجود آمدن ظروف چینی و خصوصیات محصول نهایی را درک کنید.

همچنین بخوانید: آیا ظروف چینی در فر و مایکروفر می‌شکنند؟

 

برخی تولیدکنندگان، خاک آماده برای ساخت ظروف چینی را به صورت از قبل آماده برای مصارف هنری و محدود، عرضه می‌کنند

خاک رس

خاک رس نیز بسته به اینکه از کجا و تحت چه شرایطی استخراج شده باشد، حاوی ناخالصی‌ها و ترکیبات متفاوتی است و بر کیفیت محصول نهایی اثر می‌گذارد. اما به هر حال همه انواع رس، سوای این تفاوت‌های جزئی، فقط تحت حرارت شدید و در دماهای بسیار بالا نوعی کیفیت شیشه‌ای از خود نشان می‌دهند. دقیقاً به همین خاطر است که فلدسپات و سیلیس با آستانه شیشه‌شدگی(Vitrification) پایین‌تر با خاک رس ترکیب شده و تبدیل شدن آن به آن حالت شیشه‌ای را در دماهای پایین‌تر ممکن می‌سازند.

سه شکل متفاوت از خاک رس که در جزئیات بسیار ریزی با یکدیگر تفاوت دارند

فلدسپات

فلدسپات، یک ماده معدنی است که عمده ترکیب آن از سیلیکات آلومینیوم، سنگ چخماق(فلینت) و همچنین نوعی کوارتز سخت تشکیل شده است. فلدسپات در پروسه تولید ظروف چینی به عنوان یک شار(Flux) عمل می‌کند. شارها موادی هستند که دمای مورد نیاز برای تشکیل حالت شیشگی را کاهش می‌دهند. موضوعی که در بخش مربوط به بررسی رس نیز به آن پرداختیم.

خاک فلدسپات که هنوز به قدر کفایت خرد و آسیاب نشده

سیلیس

سیلیس ترکیبی از اکسیژن و عنصر سیلیکون است که هر دو عنصر در پوسته زمین فراوانی زیادی داشته و یکی از اصلی‌ترین مواد تشکیل‌دهنده سنگ‌ها هستند. سیلیس به سه شکل اصلی خواص خود را در قالب کوارتز، اوپال و خاک نشان می‌دهد. استفاده از سیلیس در پروسه ساخت ظروف چینی بخاطر تسهیل روند پختن ظروف بوده و بخش مهمی از شکل‌گیری و انسجام نهایی بدنه ظروف، به سیلیس وابسته است. به‌عبارتی می‌توان گفت  سیلیس در میزان استحکام ظروف چینی، دخالت مستقیم داشته و به این جهت حضور آن در ترکیب ابتدایی در حد کفایت، الزامی است.

سیلیس

برخی دیگر از مواد مورد استفاده از ساخت ظروف چینی

دقت داشته باشید که بسته برخی از جزئیات مربوط به نحوه ساخت ظروف چینی، ممکن است از کانی‌ها، عناصر و ترکیبات دیگری نیز در کنار سه مورد فوق استفاده شود. به عنوان مثال ترکیبات حاوی آلومینیوم و اکسیژن به منظور ایجاد استحکام بیشتر در برخی از ملزومات خاص به کار می‌روند. یا برخی مواد کم‌قلیایی مانند استاتیت نیز می‌توانند بسته یه نظر تولیدکننده در خمیرمایه ابتدایی چینی به کار گرفته شوند. به عنوان یک دانستنی بد نیست بدانید که استاتین در بین عامه مردم سنگ صابون نیز گفته می‌شود.

نموداری ساده از چهار مرحله ابتدایی

مراحل ساخت ظروف چینی

حال اما پس از بررسی مواد اولیه، می‌توان با شناخت بیشتری به سراغ نحوه ساخت ظروف چینی رفت. در این بخش قصد داریم تا به تفکیک، اصلی‌ترین مراحل ساخت این ظروف را بررسی کرده و با دانشی که در مورد مواد اولیه داریم، تغییرات ایجاد شده در هر مرحله را مرور کنیم. پس برای آشنایی با جزئیات عملی نحوه ساخت ظرف چینی تا انتها با چینی تقدیس همراه باشید.

بیشتر بخوانید: نحوه تشخیص ظروف چینی باکیفیت
 

آماده کردن مواد اولیه

پس از اینکه مواد خام انتخاب شده و هر یک بسته به نظر تولیدکننده در وزن مورد نظر آماده شوند، لازم است که برخی مراحل آماده‌سازی را سپری کنند. ابتدا آن را با دقت بالایی خرد کرده کرده و پس از تبدیل به ذرات بسیار ریز، خالص‌سازی می‌کنند. پس از خالص‌سازی و اطمینان از کاهش سطح برخی ناخالصی‌های نامطلوب، پیش از انجام هر کاری، مواد را به‌خوبی مخلوط می‌کنند. پس از این اما مجدداً ترکیب ایجادشده از مراحل خرد کردن و آسیاب عبور کرده و ذرات آن دقیقاً به اندازه دلخواه درمی‌آیند. در این پروسه از انواع مختلف خردکن‌ها، سنگ‌شکن‌ها، مولرها و یا آسیاب‌های چکشی استفاده می‌شود. به‌نحوی که ذرات نهایی، قطری بیش از 2.5 میلی‌متر نخواهند داشت. پس از رسیدن به این حد ایده‌آل، گام دوم آماده‌سازی آغاز خواهد شد.

آماده کردن دوغاب(خمیر) یا میکس خشک مواد

در گام دوم آماده‌سازی، بسته به اینکه نحوه ساخت ظروف چینی از کدام روش اصلی پیروی می‌کند، پروسه‌های مجزایی طی می‌شوند. اگر شکل‌دهی بدنه به شکل خیس(مرطوب) انجام شود، در این مرحله خاک آماده‌شده با آب ترکیب شده تا مخلوطی با قوام مورد نیاز ایجاد شود. پس از این فیلتراسیون مغناطیسی انجام خواهد شد. هدف از انجام این فیلتر مغناطیسی، حذف آهن از خمیر آماده‌شده است. آهن که گاهاً بسته به نوع خاک رس و شیوه استخراج آن، حضور فعالی در مخلوط این خاک دارد، اگر به درستی فیلتر و تفکیک نشود، بر کیفیت نهایی ظروف اثر منفی می‌گذارد. عدم حذف آهن در مراحل مربوط به نحوه ساخت ظروف چینی، در نهایت منجر به ایجاد یک رنگ قرمز نامطلوب در بدنه شده و عملاً به شکل ظاهری محصول آسیب وارد می‌کند. به همین خاطر حذف آن در این مرحله ضروری است. اما اگر در شکل‌دهی بدنه متدهای خیس مدنظر نبوده و از متد خشک استفاده شود، صرفاً از میکسرهای نواری، همزن‌های صنعتی عظیم یا سایر انواع میکسر برای یکنواخت‌تر شدن خاک استفاده می‌شود.

گرمایش، حرارت‌دهی و پخت یکی از مهم‌ترین موضوعات و جوانب موجود در ساخت ظروف چینی است

شکل‌دهی و قالب‌بندی ظروف چینی

شکل‌دهی و قالب‌بندی ظروف، به چهار متد متنوع و اصلی قابل انجام است. لیست این چهار متد، شکل‌دهی پلاستیکی نرم، شکل‌دهی پلاستیکی سخت، پرسینگ و فشار و در نهایت ریخته‌گری لغزشی را شامل می‌شود. هریک از این روش‌ها با جزئیات خاصی فرم‌دهی و ایجاد قالب کلی ظرف را ممکن ساخته و برای تولید شکل خاصی از ظروف مناسب هستند. به عنوان مثال ممکن است در تولید قوری‌ها استفاده از روش شکل‌دهی پلاستیکی سخت بهتر باشد اما برای بشقاب‌ها، ریخته‌گری لغزشی پیشنهاد شود. واقعیت این است که پرداختن به تک‌تک این روش‌ها نه در حوصله متن است و نه در راستای اهداف اصلی آن. لذا به عنوان ذکر اسامی این روش‌ها بسنده می‌کنیم. آنچه اهمیت دارد این است که با پایان این مرحله از نحوه ساخت ظروف چینی، فرم اصلی ظروف شکل می‌گیرد اما محصول همچنان خام، نرم و ناپخته است. به نحوی که شاید بتوان آن را یک گل شکل داده‌شده تصور کرد.

این محصولی است که از مرحله اول پخت، یعنی پخت در حرارت پایین خارج شده و آماده لعاب‌کاری است

پخت در حرارت پایین

این مرحله که از سوی اهل فن در زبان انگلیسی اصطلاحاً (Bisque-firing) نامیده می‌شود، پس از فرم‌دهی اجرا می‌شود. در این مرحله خمیر فرم‌دهی‌شده در شکل ابتدایی، با حرارتی بسیار ملایم روبرو خواهد شد؛ به‌نحوی که بدون پختگی کامل و تغییر رنگ در لایه‌های بیرونی، آب موجود در پوسته، رفته رفته تبخیر می‌شود. میزان حرارت بسیار پایین، مدت زمان اجرا طولانی و محصول نهایی نباید به پختگی کامل برسد.

همچنین بخوانید: سرویس کامل چینی شامل چیست؟ (معرفی اقلام سرویس چینی)

لعاب‌کاری

یکی از مهم‌ترین مراحل در نحوه ساخت ظروف چینی، همین لعاب‌کاری است. برای لعاب‌کاری از مواد اولیه مجزایی استفاده شده و پس از این که آن مواد نیز آماده شوند، با آب مخلوط خواهند شد. مانند دوغاب(خمیر) بدنه اصلی، خمیر دوغاب نیز باید بسیاری از مراحل آماده‌سازی دوغاب بدنه را طی کرده و مثلاً از فیلتر الکترومغناطیسی عبور کند. دوغاب لعاب‌کاری، پس از آن توسط ابزار رنگ‌آمیزی، پاشش ملایم، غوطه‌ور ساختن و یا حتی ریختن آرام، بر روی بدنه ظروف چینی اعمال می‌گردد. به عنوان یک نکته جانبی باید خاطر نشان کرد ماده خام لعاب‌کاری معمولاً متشکل از سه ماده آلومینا، سیلیس و کلسیا است. نحوه توازن و استفاده از گرماژ متفاوت این سه ماده به تولیدکنندگان در ایجاد اشکال مختلفی از لعاب، کمک می‌کند.

کوره‌های قدیمی و سنتی که برای پخت استفاده می‌شدند چنین شمایلی دارند

پخت نهایی و اتمام مراحل اصلی تولید

هرچند در خطوط تولید پس از این مرحله نیز گام‌هایی مانند کنترل کیفیت و بسته‌بندی الزامی هستند اما عملاً با رسیدن به این مرحله، گام‌های اصلی مربوط به نحوه ساخت ظروف چینی، اتمام خواهد یافت. در این مرحله ظروف چینی نیمه‌آماده با بدنه خشک و در عین حال آغشته به لعاب، وارد کوره‌های کوچک‎(Oven) یا کوره‌ها و اتاقک‌های بزرگ پخت(Kiln) می‌شوند. در این فضاها، با در نظر گرفتن برخی تفاوت‌های ریز و جزئی، طی چند مرحله و با صرف زمان کافی، دما ابتدا به 100 الی 200 درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت. سپس در 400 الی 700 یک توقف صورت گرفته و پس از آن بازه‌های 800 الی 1100 درجه تیز بر ظرف چینی اعمال می‌شوند. تا جایی که در نهایت دما به 1200 درجه رسیده و پس از آن دیگر به ندرت پروسه پخت ادامه خواهد یافت. در هر یک از این دماها، بخشی از مواد تشکیل‌دهنده دوغاب، به خواص مدنظر می‌رسند. با خروج از این مرحله، ظرف چینی شما آماده شده است.

بدون لعاب‌کاری دقیق و ظریف و همچنین یک پخت نهایی با کیفیت، درخشندگی و جلای چینی نمی‌تواند خودنمایی کند

جمع بندی

در این مطلب از صنایع چینی تقدیس، به نحوه ساخت ظروف چینی پرداختیم و مراحل تولید این ظروف را با هم به صورت اجمالی بررسی کردیم. اگر تمایل به خرید جدیدترین ظروف چینی با طرح های متنوع هستید، می‌توانید از محصولات چینی تقدیس بازدید نمایید.